उसको लागि जन्मिएको छोरो

…म काठमाडौं छिर्दा ‘प्राइवेट कलेज’हरूको बहार आएको थियो। यहीँ बहारमा मैले आफुलाई पनि होमिदिएँ। पैसा भएर वा सम्पन्न भएर होइन; पढेर ‘ठूलो’ मान्छे सपना र नयाँ-नयाँ कलेजहरूमा नयाँ विषयको आगमनसँगै मेरो पढ्ने चाहनालाई मेरा घरका तमाम वाध्यताहरूले छेक्न सकेन। मेरा आमा-बाबुले आफ्ना सपनाहरूलाई तिलाञ्जली दिए र आफ्नो छोराको सपनालाई आफ्नै सपना ठानिदिए। मध्यमवर्गीय परिवारमा पढाइको लागि मात्र पैसाको समस्या थिएन होला तर सबै कमाईहरू पढाइमा होमिदिंदा अन्य धेरै रहर र चाहनाहरूले शहीद बन्नु पर्यो। तैपनि छोराको पढ्ने रहरलाई पुरा गरेन भने समाजले के भन्ला वा बाबु-आमाले छोराले रोजेको र खोजेको विषय पढाउन सकेनन् भनेर कति कुरा काट्ला भन्ठानेर आफ्नो जीवनभरको कमाई मेरो भविष्यका लागि बिस्कुन फिंजारे जस्तै फिजारिदिए। तर, म भने काठमाडौंको पढाइले, काठमाडौंको बसाइले र यहाँको परिवेशले अल्मलिरहेको थिएँ। नाम चलेको कलेज छिरेर पनि मैले मेरो १ वर्ष विना उपलब्धी फालिसकेको थिएँ। मलाई कुनै नयाँ कुरा सिके जस्तो लाग्दैनथ्यो। मलाई कुनै सपना पुरा गर्छु जस्तो लाग्दैनथ्यो अनि यही पढाईले कतै पुग्छु भन्ने पनि लाग्दैनथ्यो। सायद मास्टर गरेर सर्टिफिकेट लिने समय कुरेर बसिरहेको थिएँ। केही कन्फरेन्स, केही वर्कसप र केही पढाई बाहेकका अनौपचारिक कार्यक्रममा सहभागीता जनाउनु बाहेक मैले पढ्नुको खास उद्देश्य के थियो भनेर भेउ पाउन सकिरहेको थिइन। जे होस्, मैले पढ्दै थिएँ अनि घरबाट ल्याएर भए पनि घरवेटीलाई भाडा, कलेजलाई फि र रेष्टुरेन्ट तथा भट्टि पसलहरूलाई खाना तथा दारू-पानीको पैसा तिर्दै थिएँ। कहिलेकाँही सिनेमा हल, अनि कहिलेकाँही पुस्तक पसलहरूमा पनि मेरा केही लगानीहरू परिरहेकै थिए।

पुस्तकालय पल्टाउँदा

– दीपक अर्याल

१९९७-९८ सालतिर एउटा १०-१२ वर्षको केटो रानीपोखरी स्थित दरबार हाईस्कुल पढ्ने क्रममा घरबाट खाजाका लागि दिइएको पैसाले त्यतिवेला खाजाका लागि चल्तिमा रहेको आलुचा र पुष्टकारी किन्नुभन्दा भोटाहिटीस्थित मान दास चित्तधरको पुस्तक पसलमा गएर किताब किन्ने गर्थे। त्यो उमेरमा मिठो-मिठो खाने कुरा किनेर साथीभाईसँग रमाइलो नगरी कुन उद्देश्यका लागि किताब किनियो? भन्ने कुराको प्रष्ट उत्तर त अहिले पनि आउँदैन तर अंग्रेजी किताबहरू किन्दा महङ्गो पर्ने भएकाले नेपाली भाषाका किताब किन्दै, पढ्दै र थुपार्दै गरेको भने सम्झना भने उनलाई छ। खाजाको पैसाले किताब किन्दा वा घरमा नयाँ किताब आउँदा कसैलाई मतलब थिएन। न त उनलाई कसैले गाली गरे न त हौस्याए नै! तर उनले भने एकसुरमा नेपाली किताबहरू किन्दै थुपार्दै गर्न थाले। यसरी सङ्कलन भएको किताबलाई पछि “कमलको नेपाली सङ्ग्रह” नाम दिएर व्यक्तिगत पुस्तकालय बनाउने व्यक्ति कमलमणि दीक्षित थिए र त्यसरी जम्मा भएका किताबहरूका आधारमा थप किताबहरू माग्दै, किन्दै र सङ्कलन गर्दै स्थापित भएको पुस्तकालय मदन पुरस्कार पुस्तकालय (मपुपु) हो। दीक्षितका अनुसार, “मदन पुरस्कार गुठीको स्थापना भइसकेको थियो र सोही गुठीको नामलाई फैलाउनका लागि भन्दै आफ्नो सङ्कलनमा रहेको पुस्तकहरूलाई मदन पुरस्कारको पुस्तकालयको नाम दिइएको थियो जसलाई पछि मदन पुरस्कार पुस्तकालय नामाकरण गरियो”। यसरी विसं २०१३ सालमा मदन पुरस्कार पुस्तकालय (मपुपु) विधिवत रूमा खडा भयो। सो समयदेखि निरन्तर खटिरहेका ८४ वर्षीय दीक्षित अहिले पनि विहान ७ बजे कार्यालयभित्र पसेर पुस्तकालयमा आइपुगेका पुस्तक, पत्रपत्रिकाको विवरण अनलाइन राख्छन्। कतिपय लेखक, कवि तथा साहित्यकारलाई उनीहरूले प्रकाशन गरेको सामग्री पुस्तकालयमा आएको जानकारी फोनबाट दिन्छन् भने कतिलाई इमेलबाट। कुनै वेला पुस्तकालयमा आउने सबै सामग्रीका लागि दीक्षितले धन्यवाद दिंदै व्यक्तिगत रूपमा चिठ्ठी पठाउँथे भने आजकाल त्यो काम इमेलबाट शुरू भएको छ। त्यसो त मपुपुले पुस्तक तथा पत्रपत्रिकाको सङ्कलन र संरक्षण बाहेक युनिकोड नेपाली, नेपालिनक्स, अनलाइन नेपाली डिक्सनेरी, हिज्जे परीक्षण आदिमा पनि काम गरेको छ। तर, यस्ता अनुसन्धानमुलक प्राविधिक कामले आफ्नो प्रभाव देखाउन भने अझै केही समय लाग्ने देखिन्छ।